حیوانات هم دچار استرس می شوند

وضعیت اقتصادی، انتخابات و کلی مسائل دیگر حتی حیوانات را هم استرس زده می کند. در حقیقت وقتی انسان ها دچار استرس می شوند غالبا این حالت به حیوانات خانگی شان نیز منتقل می شود. به گفته جیمز مورسی دامپزشکی در دانشکده دامپزشکی دانشگاه کورنل در شهر نیویورک "سگ ها و گربه ها و همچنین پرنده ها به خوبی استرس صاحبان خود را می فهمند. به عنوان مثال، برای من یک طوطی آوردند که متعلق به خانمی دارای اختلالات تشنجی بود و این حیوان می توانست به خوبی زمان دچار شدن صاحبش به تشنج را پیش بینی کرده و به وی هشدار بدهد".
حیوانات، و به خصوص حیات وحش، علاوه بر متحمل شدن استرس صاحبانشان، بایستی با استرس ناشی از مشکلات خود نیز کنار بیایند. جانداران درصورتی که اصطلاحاً به سیم آخر بزنند حتی به "پرخوری عصبی" هم رو می آورند تا خود را تسلی بدهند. استرس در حیوانات نیز همانند انسان ها ممکن است خوب یا بد باشد.
موریسی ادامه می دهد: "به طورکلی هرچه حیوانی هوشمندتر باشد تحت استرس روانشناسی بیشتری هم قرار می گیرد. زیرا هرچه کم تر در مورد مسائل فکر کنید بالقوه میزان استرسی که به شما وارد می شود نیز کمتر است."
فاکتورهای استرس
حیوانات به دلایل متفاوتی دچار استرس می شوند
در مطالعه ای که سال 2004 بر روی بیماری مرتبط با استرس در گربه ها صورت گرفت مشخص شد که بزرگترین منبع استرس برای گربه های اهلی، روابط خصمانه با سایر گربه های موجود در منزل صاحبشان است. دانیله گان مور محققی از دانشکده مطالعات دامپزشکی دانشگاه سلطنتی ادینبورگ (Dick) خاطر نشان می سازد: "هرچند بسیاری از افراد مشارکت کننده در مطالعه، حضور افراد غریبه را به عنوان منبع بزرگ استرس در حیوان خانگی خود مشاهده کردند اما باید دانست که استرس گربه ها در این زمینه موقتی است. اگر گربه ی خانگی در مجاورت گربه دیگری به سر برد که با هم روابط خصمانه ای داشته باشند شرایط مزمنی به وجود می آید که منتهی به استرس طولانی مدت در حیوان می شود."
مطالعه دیگری در سال 2006 نشان داد سگ هایی که در پناهگاه های حیوانات نگهداری می شوند به خاطر پارس سایر سگ های موجود در مجاورت خود استرس زده می شوند.
کریستا کاپولا، استاد کمکی در بخش دامپزشکی در دانشگاه ایلینوی اوربانا شامپاین معتقد است: "شاید مسئولانِ نگهداریِ این سگ ها برای کاستن از صدای آزاردهنده پارس سگ ها از هدفون استفاده کنند اما باید دانست که سگ ها چنین گزینه ای در اختیار ندارند. صدای بیش از حد پارس که در پناهگاه سگ ها شنیده می شود منجر به استرس فیزیکی در این حیوانات شده و در نهایت واکنش های رفتاری، فیزیولوژیکی و آناتومیک را به همراه خواهد داشت."
حیواناتی که در جهان وحش طعمه سایر شکارچیان قرار می گیرند نیز مدام استرس خورده شدن توسط گونه های دیگر را دارند، حیوانات دوره گرد نیز نگران پیدا کردن غذای کافی برای سیر کردن خود هستند.
آیا سنجاب ها هم عصبی می شوند و آثار استرس در صورتشان هویدا می شود؟ بله. شاید برخی بگویند برای حیوانات جنبه انسانی قائل شده ایم، اما این حقیقت دارد که سنجاب ها موجبات بسیاری برای نگران شدن دارند و اینهمه استرس برای حیوانات خوب نیست.
حیوانات وحشی که در اسارت به سر می برند غالبا به خاطر نگهداشته شدن در قفس مضطرب هستند. عوامل استرس زایی که حیوانات اجتماعی را نگران می کند بسیارشبیه دلایل نگرانی دختران دبیرستانی است.
مارک ویلسون دانشمند علوم اعصاب در مرکز تحقیقات پستانداران ملی یُرکز وابسته به دانشگاه امروی جورجیا به کار مطالعه ی میمون های ماده رزوس که در اسارت قرار دارند پرداخته است. این میمون ها به همان سبک و سیاق زندگیشان در حیات وحش در قالب گروه دسته بندی شده اند. میمون های رزوس به صورت طبیعی خود را به سلسله مراتب هایی تقسیم بندی می کنند و ماده ها بر سایرین غالب هستند و میمون های تابعه نیز باید اذیت و آزار خود توسط دیگران و عدم برخورداری از کنترل را بپذیرند.
ویلسون اظهار می دارد: "ماده های تابع، رفتارهای حاکی از اضطراب بیشتری را از خود نشان می دهند، مثلا بدن خود را بیش از اندازه می خارانند، یا تکان می دهند، بیشتر خمیازه می کشند، خود را بیشتر از سایرین تمیز می کنند و سرعت بیشتری در انجام کارهایشان دارند."
البته به صورت کلی اگر حساب کنیم، انسان ها را باید "عصبی ترین جاندارانِ" روی زمین به حساب آورد.
ویلسون طی مصاحبه ای تلفنی می گوید: "من فکر می کنم انسان ها با استرس بیشتری سروکار داشته باشند، زیرا در زندگی روزمره مان مسائل بسیاری هست که باید آنها را حل و فصل کنیم. بدون اینکه قصد جانبداری در صحبت خود را داشته باشم این نکته را باید بگویم که حیوانات در قیاس با انسان زندگی باثبات تری دارند. البته این نکته را باید در نظر گرفت که خطر و استرس نیز بخشی از زندگی روزمره حیوانات به شمار می رود."
پناه بردن به بستنی
در قیاس با انسان ها که هنگام استرس زده شدن گوشه ای دراز کشیده و با خوردن بستی سعی در فراموشی مشکلات خود دارد، حیوانات چگونه با استرس کنار می آیند؟
خب، پاسخ اینست که حیوانات نیز روشی بسیارمشابه انسان ها را در پیش می گیرند.
میمون های رزوسِ زیردست معمولا اشتهایشان در قیاس با انواع غالب تر کمتر بود و رژیم غذاییِ معمولا کم چربی و سرشار از فیبر خود را کمتر رعایت می کردند.
اما، بنا به گفته ویلسون: "هنگامی که رژیم میمون ها را تغییر داده و غذاهایی شبیه غذاهای معمول در رژیم آمریکایی یعنی پرنمک و پر شکر را در اختیار میمون ها گذاردیم مشاهده شد میمون های تابع نیز تمایل بیشتری به خوردن از خود نشان می دهند. این نوع غذاخوردن نوعی پرخوری عصبی است، میمون های غالب گروه همانند زیردستان خود و بیش از حد لازم غذا نمی خورند."
حتی موش هایی که به مدت 10 دقیقه در لوله های تنگ نگهداشته شده بودند نیز نسبت به انواع موش های فاقد استرس، چربی خوک و آب و ساکاروز بیشتری مصرف می کردند.
اثرات بر سلامتی
افزون بر آنچه ذکر شد اثرات استرس بر روی بدن حیوانات نیز بسیار مشابه اثرات استرس برروی بدن انسان هاست .
هم در انسان ها و هم در حیوانات استرس موجب آزادسازی آدرنالین و هورمون های کورتیزول می شود. مواد شیمیایی یادشده موجب بالا رفتن میزان ضربان قلب و تنفس می شود و سیستم ایمنی را تحت فشار می گذارد. گذشته از این ها استرس بر روی سیستم تولید مثل نیز اثراتی منفی دارد، یعنی میزان میل جنسی و هورمون های تولید مثلی را کاهش می دهد و در نهایت بیماری های قلبی عروقی افزایش می یابد.
تمام اثرات یاد شده که جنبه انسانی دارند و در انسان ها رخ می دهند در حیوانات نیز اندازه گیری شده اند.
به عنوان مثال، در مطالعه ای که ویلسون بر روی میمون های رزوس رام شده انجام داد مشخص شد چرخه های تولیدِ مثل این میمون ها دچار اختلال شده، ریسک ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی در آنها به نسبت ماده های غالب بالاتر است و نرخ عفونت و بیماری هایی که دارند نیز بالاتر می باشد.
ویلسون اظهار می دارد: "هر فردی می تواند خود را تا حد مشخصی با استرس سازگار کنند، اما بعد از مدتی امکان سازگاری یافتن با استرس بسیار مشکل می شود و در این حالت یکی از اولین جاهایی که تحت اثرات منفی قرار می گیرد دستگاه تولید مثل است. دلیل این امر هم منطقی به نظر می رسد، زیرا در شرایط خطر و تهدید تمایلی به تولید مثل وجود ندارد. وقتی دستگاه تولید مثل از کار می افتد اثرات جنبی دیگری همچون ریسک افزون تر بیماری های قلبی و عروقی بروز می کند که واقعا ناهنجار هستند."
در جمعیت های حیوانی نیز همانند انسان ها برخی افراد مکانیسم های مواجهه بهتری برای مقابله با استرس دارند و به همین خاطر این دسته از مزیت سازگاری برخوردارند.
تحقیق بر روی حیوانات
برای شناخت بهتر نحوه مقابله با اثرات حاصل از استرس در بدن، ویلسون وهمکارانش اخیرا آزمایشی را با موش های ماده به انجام رسانده و طی آن میزان هورمونی عصبی به نام فاکتور منتشر کننده کورتیکوتروپین (CRF) را افزایش دادند، تصور محققان بر آنست که این فاکتور مغز موش ها را برای فرمان دهی به بدنشان جهت پاسخگویی به استرس تحریک می کند.
جای تعجبی نداشت که موش های یاد شده اضطراب و افسردگی بسیاری را تجربه کرده و میزان میل جنسی آنان کاهش یافته و چرخه های تخم گذاریشان نیز دچار اختلال شد، این تغییرات همگی در زنانی که در مقابل فاکتورهای استرس زای مزمن قرار می گیرند هم مشاهده می شود.
محققان امیدوارند با بررسی ماده شیمیایی یاد شده بتوانند روش هایی را برای مقابله با اثرات مخرب استرس دراختیار تمام انواع گونه ها قرار بدهند.